Στις 21 Ιουλίου του 2019 στις προγραμματικές δηλώσεις στη βουλή ο τότε υπουργός υγείας, Βασίλης Κικίλιας ανέφερε ότι θα υπάρξει ολιστική φροντίδα για ανθρώπους με τραυματισμένη Ψυχική Υγεία.

Εκείνη την περίοδο, σύμφωνα με εκτιμήσεις της Μελέτης Παγκόσμιας Επιβάρυνσης για την Ελλάδα το 2019, 1,4 εκατ. πολίτες (το 17,7% του πληθυσμού) υπέφεραν από κάποια ψυχική πάθηση ή έκαναν χρήση ουσιών. Σε αυτές τις καταστάσεις συμπεριλαμβάνεται η ψύχωση, η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές, καθώς και η κατάχρηση αλκοόλ και φαρμάκων. Το ποσοστό των ανθρώπων που έρχεται αντιμέτωπο με μία ψυχική νόσο ισοδυναμεί με το 12% του πληθυσμού των ενηλίκων, των παιδιών και των εφήβων.

Τον Ιούνιο του 2022 η Υφυπουργός Υγείας, αρμόδια για τα θέματα ψυχικής υγείας, Ζωή Ράπτη ανέφερε ότι η κυβέρνηση διαπίστωσε ότι οι δομές και υπηρεσίες που έλειπαν κυρίως ήταν αυτές για την Πρόληψη, ειδικά για τα παιδιά και τους νέους. «Στο χώρο της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, δηλαδή τόσο στο Πρωτογενές Στάδιο της ενημέρωσης και της ευαισθητοποίησης του πληθυσμού, όσο και στο δευτερογενές Στάδιο της έγκαιρης Διάγνωσης, αλλά και στο τρίτο στάδιο της αποφυγής της υποτροπής, αυτές οι Υποδομές είναι ελάχιστες στον αριθμό και χρειάζονταν ενίσχυση» είχε πει.

Η κυβέρνηση νομοθέτησε το 2020 τη δημιουργία Μονάδων Πρώιμης Παρέμβασης στην Ψύχωση, ένα μοντέλο υποστήριξης των παιδιών. Στόχος ήταν η δημιουργία 10 τέτοιων μονάδων -με τη χρηματοδότηση του Ταμείου Ανάκαμψης- σε Αττική, Θεσσαλονίκη, Κρήτη, Θεσσαλία, Ιωάννινα και Δωδεκάνησα. Μέχρι το τέλος της κυβερνητικής θητείας, η η υφυπουργός Υγείας, Ζωή Ράπτη, εγκαινίασε μόλις μία Μονάδα Έγκαιρης Παρέμβασης στην Ψύχωση στην Τρίπολη τον Απρίλιο του 2023.

Το Μάιο του 2023, δηλαδή στο τέλος της κυβερνητικής θητείας, το υπουργείο ανακοινώνει το Εθνικό Σχέδιο δράσης για την ψυχική υγεία με ορίζοντα υλοποίησης μέχρι το 2030.

Ωστόσο, τόσο τα στοιχεία της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Συλλόγων Οργανώσεων για την Ψυχική Υγεία (ΠΟΣΟΨΥ) όσο και έρευνα του Global Center for Child and Adolescent Mental Health στο Child Mind Institute (Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος) μαρτυρούν μεγάλα κενά στην φροντίδα ψυχικά ασθενών στην Ελλάδα.

Οι ψυχικά ασθενείς δεν μπορούν να «πλοηγηθούν» στο σύστημα

«Η Ψυχική Υγεία αποτελεί τον φτωχό συγγενή της Υγείας και η Πρωτοβάθμια Υγεία τον φτωχό συγγενή του συστήματος υγείας, γι’ αυτό και το θέμα της θέσης της ψυχικής υγείας στην Πρωτοβάθμια Υγεία είναι ένα περίπλοκο ζήτημα», υποστήριξε σε Συνέδριο η πρόεδρος της ΠΟΣΟΨΥ και Μέλος ΔΣ της Ένωσης Ασθενών Ελλάδας, Κατερίνα Νομίδου. Σημειώνεται ότι με 14 Συλλόγους τακτικά μέλη ανά τη χώρα, η ΠΟΣΟΨΥ εκπροσωπεί θεσμικά πολλές εκατοντάδες λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας (κυρίως με σχιζοφρένεια ή διπολική διαταραχή) που διαβιούν στην κοινότητα μόνοι ή με την οικογένειά τους, καθώς και τουλάχιστον άλλα τόσα μέλη των οικογενειών τους που στη συντριπτική τους πλειοψηφία επιτελούν το έργο της άτυπης φροντίδας.

Η κα Κοσμίδου υπογράμμισε ότι οι ψυχικά ασθενείς, στην Ελλάδα, δεν μπορούν να «πλοηγηθούν» στο σύστημα και δεν υπάρχει έγκαιρη παρέμβαση και αντιμετώπιση προβλημάτων που υπό διαφορετικές συνθήκες θα μπορούσαν να είχαν αντιμετωπιστεί. Αυτό οφείλεται στο ότι το σύστημα ψυχικής υγείας χαρακτηρίζεται από:

1. Αρχέγονη ψυχιατρική διοικητική δομή
2. Παλιά αρχιτεκτονική που χαρακτηρίζει το ψυχιατρικό σύστημα που δεν συνάδει με τις σημερινές επιστημονικές και νομοθετικές εξελίξεις
3. Τον νόμο του 1999 πάνω στο οποίο στηρίζεται η νομοθεσία για την παροχή υπηρεσιών κοινοτικής φροντίδας, που πλέον φαντάζει απαρχαιωμένος
4. Έλλειψη συμπληρωματικότητας και συνεργειών όχι μόνο μεταξύ των υπηρεσιών ψυχικής υγείας αλλά και των υπηρεσιών μεταξύ της ΠΦΥ και της ΠΦΥ με τις υπηρεσίες κοινοτικής φροντίδας
5. Μεγάλο αριθμό ακούσιων νοσηλειών

Κενά στις υπηρεσίες για τη ψυχική υγεία παιδιών και εφήβων

Στην Έκθεση «Πρωτοβουλία για την Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων» (2023) όσον αφορά το πεδίο των υπηρεσιών ψυχικής για παιδιά και εφήβους καταγράφηκαν ελλείψεις από εξειδικευμένους επιστήμονες στην ποιότητα των υπηρεσιών ειδικά σε περιοχές απομακρυσμένες από τα αστικά κέντρα.

«Η συνεχιζόμενη παγκόσμια κρίση που πλήττει την ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων αποτελεί σημαντικό κίνδυνο για τους νέους σε όλο τον κόσμο. Το πρόβλημα εξαπλώνεται ολοένα και περισσότερο και απαιτεί κατεπείγουσα προσοχή. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, περίπου ένα στα 7 άτομα ηλικίας από 10 έως 17 ετών πάσχει από κάποια ψυχική διαταραχή. Αυτό το ήδη ανησυχητικό στατιστικό στοιχείο ήρθε να επιδεινωθεί περαιτέρω από την πανδημία του κορονοϊού. Η ανεπαρκής θεραπεία των προβλημάτων ψυχικής υγείας που αντιμετωπίζουν τα παιδιά και οι έφηβοι ενδέχεται να οδηγήσει σε σοβαρές συνέπειες και να επηρεάσει όχι μόνο τη σημερινή τους ευημερία, αλλά και τις μελλοντικές τους προοπτικές» αναφέρει η έρευνα.

Ειδικότερα, όπως αναφέρεται, κατά τις τελευταίες δεκαετίες συντελέστηκε στο ελληνικό σύστημα ψυχικής υγείας μεγάλη στροφή προς μια κοινοτική προσέγγιση στην πρωτοβάθμια φροντίδα, γεγονός που βελτίωσε σημαντικά την παροχή υπηρεσιών της ψυχικής υγείας υγείας στα παιδιά και τους εφήβους, δημιουργώντας ταυτόχρονα τη δυνατότητα για περαιτέρω αλλαγή.

Ωστόσο επισημαίνονται τα εξής:

• Οι πολλές δυσκολίες που εξακολουθούν να υπάρχουν, θέτουν ποικίλα εμπόδια για τα παιδιά και τις οικογένειες που χρειάζονται φροντίδα.
• Η οικονομική κρίση λειτουργεί ανασταλτικά για την υλοποίηση πολιτικών που στοχεύουν στην παροχή βοήθειας στα παιδιά και τους εφήβους, λόγω ανεπαρκούς χρηματοδότησης.
• Η κατανομή των πόρων είναι ανισομερής, και παρατηρούνται σημαντικά ελλείμματα στις διαθέσιμες υπηρεσίες και την ποιότητα της παρεχόμενης φροντίδας, ιδιαιτέρως στις απομακρυσμένες περιοχές.
• Ο δημόσιος τομέας αντιμετωπίζει έλλειψη πιστοποιημένων σε ειδικές θεραπείες παιδοψυχιάτρων, ψυχολόγων και άλλων επαγγελματιών ψυχικής υγείας, προκαλώντας εκπαιδευτικά κενά που πρέπει να αντιμετωπιστούν με προγράμματα επιμόρφωσης.
• Επιπλέον, υπάρχει έλλειψη επίσημων επιδημιολογικών δεδομένων σχετικά με τις ανάγκες των παιδιών/εφήβων, των οικογενειών τους
• Μόνο το 30% των υπηρεσιών ψυχικής υγείας για παιδιά και εφήβους που είχαν αρχικά σχεδιαστεί, υλοποιήθηκαν όπως το είχε προβλέψει το Εθνικό Σχέδιο Ψυχικής Υγείας “Ψυχαργώς”. Στην πραγματικότητα, η ανάπτυξη πολλών υπηρεσιών βρίσκoνταν το 2023 ακόμη σε ένα παρατεταμένο στάδιο εξέλιξης
• Σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας και ψυχοεκπαίδευσης αστικών περιοχών σε σύγκριση με αγροτικές καθώς και σε αυτές ηπειρωτικών περιοχών, σε σύγκριση με τις νησιωτικές στην Ελλάδα παρατηρήθηκαν σημαντικές αποκλίσεις ως προς τις δομές και τους ανθρώπινους πόρους
• Δεν εντοπίστηκε κάποιο επίσημο, σαφές σύστημα διασύνδεσης μεταξύ των ψυχοπαιδαγωγικών υπηρεσιών του εκπαιδευτικού συστήματος (π.χ. ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ., Ε.Δ.Υ. κ.λπ.) με τις ειδικές δημόσιες παιδοψυχιατρικές δομές, γεγονός που θα διευκόλυνε την εξατομικευμένη, συντονισμένη υποστήριξη των μαθητών και των επαγγελματιών της ψυχικής υγείας.

Δεδομένων των κενών και των ελλείψεων που καταγράφονται στον τομέα της ψυχικής υγείας θεωρείται ότι η δέσμευση για παροχή ολιστικής φροντίδας στους ψυχικά ασθενείς δεν έχει υλοποιηθεί.