Στο πρόγραμμά της η ΝΔ δεσμεύτηκε να καθιερώσει κλειστά κέντρα προσωρινής πρώτης υποδοχής και φιλοξενίας, για τους παράτυπους μετανάστες/πρόσφυγες στη χώρα, ώστε να εξετάζονται τάχιστα τα αιτήματα ασύλου σε ενάμιση μήνα.
Από το βήμα τις Βουλής, ο υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, Νότης Μηταράκης σημείωσε στις προγραμματικές του 2019 ότι μέχρι το τέλος του έτους 2021 θα αναμορφωνόταν το νομοθετικό πλαίσιο για τη χορήγηση ασύλου. Σκοπός θα ήταν «να εξετάζονται οι αιτήσεις των αιτούντων άσυλο και να διεκπεραιώνονται γρήγορα, ώστε εκείνοι που έχουν δικαίωµα να το γνωρίζουν γρήγορα και εκείνοι που παρανόµως µπήκαν στη χώρα να γνωρίζουν ότι θα µπουν σε ένα ρωµαλέο και αποφασιστικό πρόγραµµα επιστροφών».
Συνεπώς θα πρέπει να δούμε εάν η κυβέρνηση δημιούργησε κέντρα καθώς και την ταχύτητα του ασύλου.
Σύμφωνα με το υπουργείο μετανάστευσης αιτούντες άσυλο ή διεθνούς προστασίας είναι οι πολίτες τρίτης χώρας ή ανιθαγενείς, οι οποίοι καταθέτουν αίτηση διεθνούς προστασίας, αρχική ή μεταγενέστερη, ενώπιον των αρμόδιων αρχών. Οι ελληνικές αρχές παρέχουν δύο μορφές διεθνούς προστασίας: το καθεστώς πρόσφυγα και το καθεστώς επικουρικής προστασίας. Το καθεστώς πρόσφυγα χορηγείται σε κάθε άτομο που εξαναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα καταγωγής ή σε περίπτωση ανιθαγενούς, τη χώρα προηγούμενης συνήθους διαμονής του, και δεν μπορεί ή δεν επιθυμεί να επιστρέψει σ’ αυτήν γιατί έχει βάσιμο φόβο δίωξης λόγω φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, πολιτικών πεποιθήσεων ή συμμετοχής σε ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα.
Το καθεστώς επικουρικής προστασίας χορηγείται σε κάθε άτομο που δεν πληροί τις ανωτέρω προϋποθέσεις για να αναγνωριστεί ως πρόσφυγας, αλλά στο πρόσωπό του συντρέχουν ουσιώδεις λόγοι από τους οποίους προκύπτει ότι κινδυνεύει να υποστεί σοβαρή βλάβη στη χώρα καταγωγής ή προηγούμενης συνήθους διαμονής του, ιδίως γιατί κινδυνεύει με θανατική ποινή ή εκτέλεση, με βασανιστήρια ή με απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση, ή διότι κινδυνεύει η ζωή ή η ακεραιότητά του λόγω διεθνούς ή εσωτερικής ένοπλης σύρραξης.
Ποιά είναι η διαδικασία
Όταν εισέρχεται κάποιος παράνομα στην Ελλάδα μπορεί να καταθέσει αίτηση Διεθνούς Προστασίας αυτοπροσώπως, με ηλεκτρονική καταγραφή, είτε άμεσα είτε μεταγενέστερα. Αρμόδιες αρχές για να υποβάλει κάποιος την αρχική αίτησή είναι τα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) σε Λέσβο, Χίο, Σάμο, Λέρο, και Κω, καθώς και στον Έβρο (Φυλάκιο) για όσους εισέρχονται από τα σημεία αυτά. Αν κάποιος δεν υποβάλλει την αίτησή του στα παραπάνω σημεία, εναλλακτικά μπορεί να υποβάλει αίτηση στην ενδοχώρα στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης στη Μαλακάσα και στα Διαβατά αποκλειστικά κατόπιν ηλεκτρονικού ραντεβού. Δεδομένου ότι δεν διαθέτει τις νόμιμες διατυπώσεις, μεταφέρεται σε ένα (ΚΥΤ) και εφόσον δεν διαθέτει έγγραφο δημόσιας αρχής που να αποδεικνύει την ιθαγένεια και την ταυτότητά του υποβάλεται σε διαδικασίες υποδοχής και ταυτοποίησης. Τότε παραμένει υποχρεωτικά στις εγκαταστάσεις του ΚΥΤ το πολύ για 25 ημέρες. Εάν η διαδικασία εξέτασης του αιτήματός του ξεπεράσει τις 25 μέρες, τότε μεταφέρεται σε Κλειστή Δομή Φιλοξενίας (ΚΕΔ) μέχρι να ολοκληρθούν οι διαδικασίες. Όταν, λοιπόν, τελειώσει η διαδικασία υποδοχής και ταυτοποίησης, οι νεοεισερχόμενος πολίτης τρίτης χώρας μεταφέρεται από τα Κ.Υ.Τ. σε Δομές της (ΚΕΔ) ηπειρωτικής Ελλάδας για να παραμείνει όσο εξετάζεται η αίτησή του για άσυλο. Εάν η απόφαση είναι θετική, τότε του χορηγείται καθεστώς ασυλίας, παίρνοντας άδεια διαμονής. Εάν η απόφαση των ελληνικών αρχών είναι αρνητική, τότε έχει δικαίωμα να ξαναυποβάλει αίτηση, (προσφυγή β’ βαθμού).
-
Σχεδιάγραμμα της πορείας αίτησης ασύλου (Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου)
Οι νομοθετικές παρεμβάσεις
Σύμφωνα με την έκθεση Asylum Information Database (AIDA) σημαντικός αριθμός αιτούντων το 2021 δεν είχαν πρόσβαση σε επί της ουσίας εξέταση των αιτημάτων τους, καθώς οι αιτήσεις τους εξετάστηκαν σύμφωνα με την έννοια της «ασφαλούς τρίτης χώρας» σε συνέχεια έκδοσης της Κοινής Υπουργικής Απόφασης 42799/2021 που ορίζει την Τουρκία ως «ασφαλή τρίτη χώρα» για τους αιτούντες με καταγωγή από τη Συρία, το Αφγανιστάν, τη Σομαλία, το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές.
Η εγκύκλιος που εξέδωσε το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου στις 24 Νοεμβρίου του 2021 επιδείνωσε την ήδη προβληματική κατάσταση σχετικά με την πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου στην ενδοχώρα, σύμφωνα με την έκθεση, καθώς προβλέπει ότι οι αιτήσεις θα παραλαμβάνονται μόνο σε «καθορισμένα σημεία», δηλαδή δεν μπορούν πλέον να κατατεθούν στα υπάρχοντα γραφεία/κλιμάκια της Υπηρεσίας Ασύλου στην ενδοχώρα, εκτός εάν ο αιτών/η αιτούσα έχει ήδη υποβληθεί σε διαδικασίες υποδοχής και ταυτοποίησης.
Επειδή αυτά τα σημεία δεν είχαν ακόμα καθοριστεί δεν υπήρχε συνεπώς πρόσβαση στο άσυλο για την πλειοψηφία των ανθρώπων στην ηπειρωτική Ελλάδα από τις 24 Νοεμβρίου 2021.
Μετά από τη νομοθετική αλλαγή του Σεπτεμβρίου 2021 και τη σχετική Κοινή Υπουργική Απόφαση του Δεκεμβρίου 2021, κάθε επόμενη αίτηση μετά την πρώτη μεταγενέστερη αίτηση υπόκειται σε τέλος ύψους 100 ευρώ ανά αιτούντα και, σε περίπτωση οικογένειας, σε τέλος 100 ευρώ ανά μέλος της οικογένειας. Η Ελλάδα είναι το μόνο κράτος μέλος της ΕΕ που επιβάλλει τέλος για την υποβολή μεταγενέστερης αίτησης, εγείροντας έτσι ανησυχίες για την πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου, όπως δήλωσε και η ίδια η Επίτροπος εσωτερικών υποθέσεων της ΕE Ύλβα Γιόχανσον
Πόσες δομές δημιουργήθηκαν
Όταν ανέλαβε η ΝΔ τη διακυβέρνηση, υπήρχαν στην ηπειρωτική Ελλάδα 26 ανοιχτές δομές φιλοξενίας, ενώ η κυβέρνηση σχεδίαζε το 2020 να κατασκευάσει επιπλέον 10 νέα κέντρα σε: Ηλεία, Αρτα, Αμφιλοχία, Λάρισα, δύο ακόμα στη Κεντρική Μακεδονία, δύο στη Στερεά Ελλάδα, δύο στην Κρήτη, εκ των οποίων το ένα στον Νομό Ρεθύμνου. Ωστόσο, αρκετές από αυτές τις δομές δεν κατασκευάστηκαν, κυρίως λόγω αντιδράσεων τοπικών κοινωνιών.
Με νόμο του 2022 η κυβέρνηση ίδρυσε σύγχρονες Κλειστές Ελεγχόμενες Δομές (ΚΕΔ), ως Περιφερειακές Υπηρεσίες της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, στις νήσους Σάμο, Κω, Λέρο, Λέσβο και Χίο. Επίσης δημιούργησε τα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (Κ.Υ.Τ.) Διαβατών και Μαλακάσας. Κάποιες δομές της έκλεισε όπως το ΚΥΤ Μαυροβουνίου (Λέσβος) και ΚΥΤ ΒΙΑΛ (Χίος) ενά κάποιες τις αναβάθμισε (Φυλακίου)
Έτσι επί κυβερνήσεως ΝΔ (2019-2023), η αρμόδια Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης διέθετε τις εξής επιχειρησιακές μονάδες:
- (9) Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ)
- (5) Κλειστές Ελεγχόμενες Δομές (ΚΕΔ)
- (48) Ελεγχόμενες Δομές Προσωρινής Φιλοξενίας Αιτούντων Άσυλο στη Βόρεια και Νότια Ελλάδα (ΕΔΠΦΑΑ)
- (2) Ανοιχτές Δομές προσωρινής υποδοχής πολιτών τρίτων χωρών ή ανιθαγενών που έχουν αιτηθεί διεθνή προστασία
- (1) Ανοιχτή Δομή Φιλοξενίας Αιτούντων Εθελούσιας Επιστροφής
Αιτήματα ασύλου: διάρκεια εξέτασης
Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, το 2023 η Υπηρεσία Ασύλου κατέγραψε 57.891 νέες αιτήσεις ασύλου και 6.321 μεταγενέστερες αιτήσεις, με την πλειοψηφία των αιτούντων να είναι από την Συρία (21,8%), το Αφγανιστάν (14,8%), την Παλαιστίνη (10,5%), το Ιράκ (10,1%) και το Πακιστάν (6,3%). Το 76,6% των αιτήσεων πρώτου βαθμού πήραν θετική απάντηση, ενώ 14,8% ήταν το ποσοστό αναγνώρισης σε β΄ βαθμό.
Όπως εξηγεί στο Πολιτικόμετρο κ. Λευτέρης Παπαγιαννάκης, Διευθυντής του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες, «από το 2019 και μετά οι διαδικασίες για το άσυλο λειτούργησαν λίγο καλύτερα – την περίοδο 2015 με 2019 η διαδικασία γινόταν μέσω skype δεν ήταν εύκολες οι διαδικτυακές συνδέσεις, ήταν μία πολύ δύσκολη διαδικασία, οι αιτούντες έπρεπε να περιμένουν σε σειρά, μπορεί να μην έπιανε το ίντερνετ, να τύχαινε κάτι στον εργαζόμενο που το διεκπεραίωνε και να μην ήταν εκεί».
Συνολικά, ο χρόνος για να εξεταστούν τα αιτήματα ασύλου επί κυβερνήσεως ΝΔ ήταν από τρεις εβδομάδες έως και έξι μήνες, ανάλογα την περίπτωση, σύμφωνα με την ανακοίνωση του υπουργείοu. Ωστόσο η κυβέρνηση είχε κάνει λόγο για όλες τις αιτήσεις, ότι θα ολοκληρώνονται το πολύ σε ενάμιση μήνα (έξι εβδομάδες), τόσο σε πρώτο, όσο και δεύτερο βαθμό.
Σε γενικό επίπεδο, η διάρκεια της διαδικασίας, όπως ανέφερε ο ίδιος ο υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου τον Οκτώβριο του 2023, ήταν κατά μέσο όρο λιγότερο από 2,5 μήνες (10 εβδομάδες). Πρόκειται για μεγαλύτερο διάστημα από τη δέσμευση. Ωστόσο, ακόμα και αυτό, σύμφωνα με την Έκθεση AIDA του 2023, τα στοιχεία του υπουργείου είναι πιθανό να περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, αιτήσεις που απορρίφθηκαν ταχέως κατ’ εφαρμογή της έννοιας της «ασφαλούς τρίτης χώρας», όπως και, βάσει της κατηγοριοποίησης των πρωτοβάθμιων αποφάσεων που ακολουθεί το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, σιωπηρές ανακλήσεις, καθιστώντας έτσι αυτόν τον δείκτη μη αξιοποιήσιμο. Αυτό ισχύει ιδίως εάν ληφθεί υπόψη η συνεχιζόμενη καθυστέρηση μηνών και, ανά διαστήματα, ακόμη και άνω του έτους που αναφέρθηκε σε σχέση με τους χρόνους διεξαγωγής των συνεντεύξεων ασύλου στο ΚΥΤ της Μαλακάσας και στον καταυλισμό της Ριτσώνας τον Μάρτιο του 2024.
Οι εκθέσεις της AIDA (Asylum Information Database) σημειώνουν ότι για παραπάνω από τις μισές αιτήσεις που εκκρεμούσαν σε πρώτο βαθμό το 2021 εκκρεμούσαν πάνω από 12 μήνες. Για το «fast-track» στα σύνορα (νησιά Ανατολικού Αιγαίου), η νομική βάση όντως προβλέπει πολύ σφιχτά όρια, αλλά η ίδια η καταγράφει ότι «…τα χρονικά όρια δεν είναι δεσμευτικά για τις αρχές και η επεξεργασία υποθέσεων στα σύνορα διαρκεί κατά μέσο όρο αρκετούς μήνες…» κάτι που ίσχυε τουλάχιστον μέχρι το 2022.
Επί κυβερνήσεως ΝΔ, πράγματι δημιουργήθηκαν σύγχρονες κλειστές ειδικά στα νησιά, αλλά ο σκοπός για τον οποίο έγιναν που ήταν η γρήγορη διαδικασία εξέτασης ασύλου δεν επετεύχθη, παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση δήλωνε ότι υπήρχαν πλέον λιγότερες αφίξεις από το παρελθόν. Επίσης, καθώς η Τουρκία έκλεισε τα σύνορά της δεν έπετρεψε επιστροφές μεταναστών.
Συνεπώς, η δέσμευση θεωρείται ως ακυρωμένη.
