Η δέσμευση για τον επαναπατρισμό πολιτιστικών αγαθών που έχουν εξαχθεί παράνομα και ειδικών των Γλυπτών του Παρθενώνα, αποτέλεσε κεντρικό σημείο των προγραμματικών δηλώσεων της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας το 2023.
Στο επίκεντρο αυτής της στρατηγικής βρίσκεται η επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα στο Μουσείο της Ακρόπολης, ένα αίτημα που συνδυάζει ιστορικό, ηθικό και πολιτιστικό φορτίο και αποτελεί αντικείμενο διεκδίκησης επί δεκαετίες. Το ερώτημα που τίθεται σήμερα είναι κατά πόσο η κυβέρνηση έχει κάνει ουσιαστικά βήματα για την επίτευξη αυτού του στόχου.
Η σταθερή θέση της Ελλάδας
Η επίσημη γραμμή της ελληνικής πολιτείας έχει παραμείνει αμετακίνητη. Στις 16 Ιανουαρίου 2024, η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη δήλωσε ρητά ότι «η Ελλάδα δεν αναγνωρίζει στο Βρετανικό Μουσείο κατοχή και κυριότητα» των Γλυπτών, επισημαίνοντας ότι η επιστροφή τους αποτελεί «αδιαπραγμάτευτο εθνικό στόχο».
Η θέση αυτή δεν διατυπώνεται μόνο σε εσωτερικό επίπεδο. Στη Διακυβερνητική Επιτροπή της UNESCO για την Επιστροφή Πολιτιστικών Αγαθών, η ελληνική κυβέρνηση έχει επανειλημμένα επαναφέρει το αίτημα, στηρίζοντας την επιχειρηματολογία της σε ηθικές, πολιτιστικές και νομικές βάσεις. Ήδη από το 2021, η UNESCO κάλεσε το Ηνωμένο Βασίλειο να προχωρήσει σε «ουσιαστικές συζητήσεις» με την Ελλάδα για την επιστροφή των Γλυπτών
Ο νομικός φραγμός
Παρά την αυξανόμενη διεθνή στήριξη, το μεγαλύτερο εμπόδιο παραμένει θεσμικό. Νόμος του 1963 απαγορεύει στο Βρετανικό Μουσείο να απομακρύνει αντικείμενα από τις συλλογές του, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Αυτή η νομοθετική πρόβλεψη σημαίνει ότι ακόμη και αν υπάρξει πολιτική συμφωνία, απαιτείται ειδική νομική φόρμουλα ή αλλαγή νόμου για να καταστεί δυνατή η μόνιμη επιστροφή.
Διπλωματικές κινήσεις και διαπραγματεύσεις
Στο πλαίσιο αυτό, η ελληνική κυβέρνηση έχει επενδύσει σε μια στρατηγική συνδυασμού δημόσιας πίεσης και διακριτικών διαπραγματεύσεων. Σύμφωνα με ρεπορτάζ των The Times (3 Φεβρουαρίου 2025), ο πρόεδρος του Βρετανικού Μουσείου George Osborne συζητά με την ελληνική πλευρά ένα «reciprocal loan deal» — μια μορφή αμοιβαίου δανεισμού που θα επέτρεπε την έκθεση των Γλυπτών στην Αθήνα για μακρόχρονες περιόδους, με αντάλλαγμα την αποστολή ελληνικών εκθεμάτων στο Λονδίνο.
Η λύση αυτή δεν ικανοποιεί τον στόχο της μόνιμης επιστροφής, αλλά θα μπορούσε να αποτελέσει βήμα προσέγγισης. Η προοπτική αυτή συναντά ισχυρές αντιστάσεις. Τον Μάρτιο 2025, η ιστορικός Tiffany Jenkins, νέο μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Βρετανικού Μουσείου, δήλωσε ότι το μουσείο «είναι σωστό να διατηρήσει τα Γλυπτά». Παράλληλα, πολιτικές και ακτιβιστικές ομάδες κατηγορούνται ότι καλλιεργούν φόβο για το ενδεχόμενο επιστροφής, προβάλλοντας το επιχείρημα ότι κάτι τέτοιο θα δημιουργούσε «επικίνδυνο προηγούμενο» για μουσεία σε όλο τον κόσμο.
Διεθνείς συμμαχίες και επιτυχίες επαναπατρισμού
Η διεκδίκηση της Ελλάδας ενισχύεται από συγκεκριμένες επιτυχίες στον τομέα του επαναπατρισμού. Το 2022, η Σικελία επέστρεψε το θραύσμα Fagan του Παρθενώνα, ενώ το 2023 το Βατικανό παρέδωσε τρία θραύσματα που διατηρούσε για σχεδόν δύο αιώνες. Τον Μάρτιο 2025, το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης των ΗΠΑ επέστρεψε στην Ελλάδα την κεφαλή γριφίνου της αρχαϊκής περιόδου, μετά από συνεργασία με τις ελληνικές αρχές και τεκμηρίωση της παράνομης εξαγωγής. Παράλληλα, η Ιταλία επανέλαβε το 2025 την υποστήριξή της στην ελληνική διεκδίκηση κατά την επίσκεψη του Υπουργού Πολιτισμού στην Αθήνα.
Τεκμήρια πραγματικής προσπάθειας
Η αξιολόγηση του κατά πόσο η κυβέρνηση «προσπαθεί πραγματικά» βασίζεται σε τέσσερα διακριτά πεδία δράσης. Το πρώτο αφορά τις δημόσιες δεσμεύσεις της πολιτικής ηγεσίας, όπως η σαφής δήλωση της Υπουργού Πολιτισμού και η σταθερή επαναφορά του θέματος στη UNESCO
Το δεύτερο πεδίο είναι οι συνεχιζόμενες διαπραγματεύσεις με τη διοίκηση του Βρετανικού Μουσείου, που έχουν επιβεβαιωθεί από έγκυρα διεθνή μέσα, όπως οι Τhe Τimes
Το τρίτο αφορά την υλοποίηση επιτυχημένων επαναπατρισμών άλλων σημαντικών αντικειμένων, όπως η επιστροφή της κεφαλής γριφίνου από το Μητροπολιτικό Μουσείο και η παράδοση θραυσμάτων από τη Σικελία και το Βατικανό.
Το τέταρτο είναι η ενεργοποίηση διεθνών συμμαχιών και μηχανισμών, που δίνουν στο αίτημα χαρακτήρα διεθνούς πολιτιστικής υπόθεσης.
Μέχρι σήμερα, η πλήρης επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα δεν έχει επιτευχθεί, αλλά οι διαθέσιμες ενδείξεις δείχνουν μια συνεχή προσπάθεια της ελληνικής κυβέρνησης. Ωστόσο, η ΝΔ γνώριζε ότι πολιτικές και νομικές εξελίξεις στο Ηνωμένο Βασίλειο, θα παρέμεναν εκτός του άμεσου ελέγχου της Αθήνας. Συνεπώς η δέσμευση βρίσκεται σε εξέλιξη.
