Ο κυβερνητικός Εκπρόσωπος Στυλινός Πέτσας κατά τις προγραμματικές δηλώσεις στη βουλή στις 22 Ιουλίου του 2019 είχε δεσμευτεί ότι η κυβέρνηση θα εξασφαλίσει ανθρώπινες συνθήκες για τους πρόσφυγες και μετανάστες που εισέρχονται παράτυπα στην Ελλάδα. Η συγκεκριμένη μάλιστα δέσμευση προβλεπόταν και στο πρόγραμμα του κόμματος της ΝΔ.
Ας δούμε όμως τι καταγράφουν ανεξάρτητες εκθέσεις, καθώς και αρμόδιοι φορείς.
Οι συνθήκες διαβίωσης το 2021
Στην έκθεση Asylum International Database περιγράφονται οι συνθήκες στις οποίες ζουν οι πρόσφυγες το 2021. Όπως επισημαίνεται στην ενδοχώρα, οι κύριες ανησυχίες αφορούν την απομακρυσμένη τοποθεσία των δομών φιλοξενίας, την περιορισμένη πρόσβαση των διαμενόντων σε διάφορες υπηρεσίες, την έλλειψη επαρκούς εξοπλισμού και ηλεκτρικού ρεύματος, τους δυσανάλογους περιορισμούς μετακίνησης που επιβάλλονται λόγω του COVID-19, την περιορισμένη πρόσβαση στην εκπαίδευση για τα παιδιά και την κατασκευή ψηλών τσιμεντένιων τοίχων γύρω από τις δομές που επιδεινώνουν το αίσθημα απομόνωσης.
Μέχρι το τέλος του 2022 οι ανοιχτές δομές φιλοξενίας, οι οποίες δεν ήταν κατάλληλες για μακροχρόνια διαμονή, αποτέλεσαν το μοναδικό τρόπο φιλοξενίας, καθώς τερματίστηκε το πρόγραμμα ΕΣΤΙΑ.
Σύμφωνα με πληροφορίες, οι συνθήκες που επικρατούν στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης στα νησιά παραβίασαν τα ελάχιστα πρότυπα που ορίζονται από την Οδηγία για τις Συνθήκες Υποδοχής της ΕΕ. Τον Μάιο του 2021, η Επίτροπος για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Συμβουλίου της Ευρώπης, τόνισε ότι «δεν πρέπει να καθυστερήσει η δράση για τη βελτίωση των υποβαθμισμένων συνθηκών διαβίωσης στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης». Στη Σάμο, η νέα «Κλειστή Ελεγχόμενη Δομή» που χρηματοδοτείται από την ΕΕ έχει δεχθεί έντονη κριτική, ιδίως λόγω των συνθηκών της που μοιάζουν με κέντρο κράτησης.
Έκθεση του 2023
Μετά την πρώτη θητεία της κυβέρνησης Μητσοτάκης, έκθεση της Επιτροπής κατά των βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης (CPT) διαπίστωσε πολύ κακές συνθήκες σε χώρους της αστυνομίας που κρατούνται αλλοδαποί.
Στην έκθεση -η οποία συντάχτηκε από κλιμάκιο που επισκέφθηκε τον Νοέμβριο του 2023 την Ελλάδα, γίνεται ειδική αναφορά για φρικτές καταστάσεις κράτησης στο αστυνομικό τμήμα της Δραπετσώνας συστήνοντας το κλεισιμό του, περιπτώσεις λεκτικής- σωματικής κακοποίησης, ρατσιστικής αντιμετώπισης από αστυνομικούς σε ορισμένα αστυνομικά τμήματα της Αθήνας και στα Προαναχωρητικά Κέντρα Κράτησης Αλλοδαπών (ΠροΚεΚΑ) της Αμυγδαλέζας, της Κορίνθου και του Ταύρου (Πέτρου Ράλλη).
Επιπλέον κατέγραφε την έλλειψη διερμηνέων και ενημέρωσης των κρατούντων για τα δικαιώματά τους, υπερπληθυσμό και γυναικόπαιδα εκτεθειμένα σε σοβαρούς κινδύνους στα ΚΚΕΠ (Κλειστά Κέντρα Ελεγχόμενης Πρόσβασης).
Επιτροπή κατά των βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης
Η ΕΠΒ (CPT) οργανώνει επισκέψεις σε χώρους κράτησης για να εκτιμήσει την μεταχείριση των ατόμων που στερούνται της ελευθερίας τους. Αυτοί οι χώροι περιλαμβάνουν φυλακές, σωφρονιστικά καταστήματα κράτησης νέων, αστυνομικά τμήματα, κέντρα κράτησης μεταναστών, ψυχιατρικά νοσοκομεία, οίκους κοινωνικής φροντίδας κλπ. Οι αντιπροσωπείες της ΕΠΒ έχουν το δικαίωμα να κινούνται μέσα σ’ αυτούς τους χώρους χωρίς περιορισμό. Συνομιλούν με άτομα που στερούνται της ελευθερίας τους κατ’ ιδίαν και επικοινωνούν ελεύθερα με οποιονδήποτε μπορεί να παρέχει σχετικές πληροφορίες. Μετά από κάθε επίσκεψη, η ΕΠΒ αποστέλλει στο ενδιαφερόμενο Κράτος λεπτομερή έκθεση. Η έκθεση αυτή περιλαμβάνει τα ευρήματα της ΕΠΒ και τις συστάσεις, τα σχόλια και αιτήματα της για πληροφορίες. Η ΕΠΒ επίσης ζητεί λεπτομερή απάντηση για τα ζητήματα που εγείρονται στην έκθεσή της. Οι εκθέσεις και οι απαντήσεις σε αυτές συναποτελούν μέρος ενός συνεχή διαλόγου ανάμεσα την Επιτροπή και τα Κράτη. Ο πλήρης τίτλος της ΕΠΒ είναι «Ευρωπαϊκή Επιτρoπή για την Πρόληψη των βασανιστηρίων και της απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης ή τιμωρίας». Περιέχει δύο σημαντικά χαρακτηριστικά: Πρώτον, ότι η αρμοδιότητα της καλύπτει τον ευρωπαϊκό χώρο και δεύτερον ότι δεν περιορίζεται μόνον στα «βασανιστήρια», αλλά επίσης σε μια ποικιλία καταστάσεων που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως απάνθρωπη ή ταπεινωτική μεταχείριση ή τιμωρία».
Τα στοιχεία που φέρνει στο φως η έκθεση του CPT δείχνουν απάνθρωπες συνθήκες για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες.
«Στον ειδικό χώρο κράτησης του Αερολιμένα Αθηνών, 26 άνδρες ήταν στοιβαγμένοι σε εννέα μικρά κελιά (9m2 το καθένα) για παρατεταμένα χρονικά διαστήματα χωρίς άμεση πρόσβαση στις δύο τουαλέτες (οι οποίες ήταν χαλασμένες) και χωρίς καμία πρόσβαση σε καθαρό αέρα. Τέτοιου είδους συνθήκες θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι ισοδυναμούν με απάνθρωπη και ταπεινωτική μεταχείριση αναφέρει χαρακτηριστικά η έκθεση. Επίσης, θα πρέπει να μπει ένα τέλος στην κράτηση παιδιών στον ειδικό χώρο κράτησης του Αερολιμένα Αθηνών καθώς είναι εντελώς ακατάλληλος για τη φιλοξενία τους» αναφέρει η έκθεση.
Όσον αφορά τις υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης η Επιτροπή μιλά για ανεπαρκή κάλυψη των αναγκών των κρατουμένων και έλλειψη ιατρικού ελέγχου. «Ιδιαίτερα καταστροφική ήταν η κατάσταση στο ΠροΚεΚΑ Κορίνθου, όπου, για παράδειγμα, ένα άτομο είχε διαγνωστεί με ανοιχτή φυματίωση και η λοιμώδης αυτή νόσος μεταδόθηκε σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού των κρατουμένων, ενώ ένα άλλο άτομο απεβίωσε λόγω σοβαρής πνευμονίας η οποία δεν διαγνώστηκε σε πρώιμο στάδιο» αναφέρουν οι συντάκτες της έκθεσης.
Ακόμα και για τα νέα «Κλειστά Κέντρα Ελεγχόμενης Πρόσβασης» (ΚΚΕΠ) που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ στα νησιά του Αιγαίου και έχουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης για τους αλλοδαπούς σημειώνεται ότι συχνά οι βασικές ανάγκες υποδοχής και προστασίας των αιτούντων διεθνή προστασία δεν καλύπτονται. Κατά την άποψη της CPT, τα υπερβολικά μέτρα ασφαλείας και η περιττή περίφραξη με αγκαθωτό συρματόπλεγμα καθιστούν τα ΚΚΕΠ ακατάλληλα για τη φιλοξενία παιδιών. “Επίσης, όταν ο αριθμός των αλλοδαπών υπηκόων που φτάνουν στα νησιά αυξάνεται, τα συστήματα καταρρέουν γρήγορα και πολλά άτομα υφίστανται μεταχείριση που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί απάνθρωπη και ταπεινωτική. Αυτή ήταν η κατάσταση που συνάντησε η αντιπροσωπεία της CPT κατά τη διάρκεια της επίσκεψής της, ειδικά στα ΚΚΕΠ της Κω και της Σάμου”.
«Μια λιγότερο κακή πραγματικότητα»
Τις συνθήκες διαβίωσης των μεταναστών περιγράφει στο Πολιτικόμετρο ο κ. Λευτέρης Παπαγιαννάκης, Διευθυντής του Ελληνικού Συμβουλίου για τους πρόσφυγες. Μιλώντας για την περίοδο 2019-2023 εξηγεί ότι «φτιάχτηκαν τα λεγόμενα κλειστά ελεγχόμενα κέντρα, έκλεισε το πρόγραμμα “ΕΣΤΙΑ” για τους αιτούντες άσυλο που φιλοξενούνταν στις πόλεις και ξεκίνησαν ενέργειες για να φιλοξενούνται όλοι σε δομές. Συγκρίνοντας λοιπόν τη Μόρια με τη Σάμο, δηλαδή με ένα κλειστό κέντρο, βγάζει κανείς το συμπέρασμα ότι το να μένει κανείς σε ένα κοντέινερ και να έχει πρόσβαση σε κάποια αγαθά είναι πολύ καλύτερα, αλλά και πάλι συγκρίνουμε δύο πολύ κακές πραγματικότητες και διαλέγουμε αυτή που είναι λιγότερο κακή».
Ο κ. Παπαγιαννάκης προσθέτει ότι «υπάρχουν πολλές αποφάσεις από ελληνικά και ευρωπαϊκά δικαστήρια που αναφέρουν ότι οι συνθήκες υποδοχής είναι πολύ κακές και δεν ταιριάζουν στις ευαλωτότητες, λόγου χάρη έχουμε κερδίσει την υπόθεση μίας εγκύου στην Κω που κοιμόταν επάνω σε τραπέζι καθώς ήταν γεμάτο το κέντρο υποδοχής. Υπάρχουν υποθέσεις με ασυνόδευτα ανήλικα. Καταγράφονται βία, εντάσεις και δύσκολη πραγματικότητα».
ΚΚΕΠ: Υπερπληθυσμός και παιδιά πρόσφυγες εκτεθειμένα σε σοβαρούς κινδύνους
Το κλιμάκιο της CPT δεν έγινε αποδέκτης πρόσφατων καταγγελιών για κακομεταχείριση αλλοδαπών από την αστυνομία ή το ιδιωτικό προσωπικό φύλαξης σε κάποιο ΚΚΕΠ ή το Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) Φυλακίου.
Ωστόσο, στα ΚΚΕΠ που επισκέφθηκε, έλαβε ορισμένες καταγγελίες για υβριστική γλώσσα από ιδιωτικό προσωπικό φύλαξης καθώς και καταγγελίες για σεξουαλικές επιθέσεις και σεξουαλική παρενόχληση μεταξύ αλλοδαπών. Πρέπει να ληφθούν μέτρα για την πρόληψη της βίας μεταξύ των ατόμων που διαμένουν στα ΚΚΕΠ.
Οι συνθήκες διαβίωσης στα ΚΚΕΠ ήταν κακές κατά τον χρόνο της επίσκεψης, κυρίως λόγω του υπερπληθυσμού, και οι συνθήκες κράτησης για μεγάλο αριθμό ατόμων με τα οποία η CPT συναντήθηκε στο ΚΚΕΠ της Κω θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν μόνο ως απάνθρωπες και ταπεινωτικές.
Για παράδειγμα, σε ορισμένους χώρους διαμονής, φιλοξενούνταν μέχρι και οκτώ άτομα σε δωμάτια 10τμ και πολλά άτομα έπρεπε να κοιμούνται στο πάτωμα χωρίς καν στρώμα. Η πρώην περιοχή ΚΥΤ είχε ανοίξει ξανά προσωρινά, παρόλο που ήταν ακατάλληλη για διαμονή και τα περισσότερα κοντέινερ δεν είχαν λειτουργικές εγκαταστάσεις υγιεινής και ηλεκτρικό ρεύμα. Επίσης, υπήρχε έλλειψη προϊόντων υγιεινής και καθαρισμού, καθώς και άλλων ειδών (όπως κρεβάτια, στρώματα και κουβέρτες, αλλά και χειμωνιάτικα ρούχα και παπούτσια) που προσφέρονται σε αλλοδαπούς.
Θα πρέπει επίσης να αναθεωρηθεί ο εντελώς χαοτικός και αναξιοπρεπής τρόπος με τον οποίο διανέμονταν τα τρόφιμα στο ΚΚΕΠ της Σάμου, με εκατοντάδες άτομα να στριμώχνονται για να πάρουν τη μερίδα του φαγητού τους. Οι ελληνικές αρχές θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι σε όλα τα άτομα που κρατούνται σε ΚΚΕΠ ή ΚΥΤ προσφέρονται αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης.
Τόσο στο κέντρο της Κω όσο και στο κέντρο της Σάμου, ασυνόδευτα παιδιά και παιδιά που έχουν χωριστεί από τις οικογένειές τους κρατούνταν σε ειδικό χώρο που περιβάλλεται από ψηλούς δικτυωτούς φράχτες που στην κορυφή του είχαν ρολό από αγκαθωτό συρματόπλεγμα. Και στα τρία ΚΚΕΠ στα οποία πραγματοποιήθηκε επίσκεψη, νέες γυναίκες ή οικογένειες και μόνες μητέρες με μικρά παιδιά φιλοξενούνταν με άσχετους ενήλικες άνδρες και ήταν εκτεθειμένες σε δυνητικά σοβαρούς κινδύνους. Αυτό δεν πρέπει να συμβαίνει. Δεν διενεργήθηκε κατάλληλη αξιολόγηση για τις ειδικές ανάγκες και τις ευαλωτότητες, ούτε ιατρικός έλεγχος κατά την άφιξη στα ΚΚΕΠ τα οποία επισκέφθηκε η επιτροπή. Η CPT επανέλαβε το αίτημα της αντιπροσωπείας να θεσπιστεί αξιολόγηση και έλεγχος σε όλα τα άτομα που φτάνουν εκεί – την ημέρα της άφιξής τους – προκειμένου να εντοπίζονται τα ευάλωτα άτομα.
Η Επιτροπή για τη σύνταξη της έκθεσης επισκέφθηκε και ερεύνησε τις εξής δομές:
Ιδρύματα υπό την εποπτεία της Ελληνικής Αστυνομίας:
Προαναχωρητικά κέντρα κράτησης:
– Προανακριτικό Κατάστημα Κράτησης Κορίνθου
– Προαναγκαστικό Κέντρο Κράτησης Φυλακίου Έβρου
– Προαναχωρησιακό Κατάστημα Κράτησης Κω
– Προανακριτικό Κατάστημα Κράτησης Παρανεστίου Δράμας
– Προαναχωρησιακό Κατάστημα Κράτησης Ταύρος (Πέτρου Ράλλη), Αθήνα
– Προανακριτικό Κατάστημα Κράτησης Ξάνθης
Σταθμοί αστυνομίας και συνοριακής φύλαξης:
– Ειδική εγκατάσταση Αερολιμένα Αθηνών
– Αστυνομικό Τμήμα Ομονοίας, Αθήνα
– Αστυνομικό Τμήμα Δραπετσώνας, Πειραιάς
– Αστυνομικό Τμήμα Διδυμοτείχου Έβρου
– Αστυνομικός και Συνοριακός Σταθμός Φερών Έβρου
– Αστυνομικός και Συνοριακός Σταθμός Νέου Χειμωνίου Έβρου
– Αστυνομικό Τμήμα Ορεστιάδας Έβρου
– Αστυνομικός και Συνοριακός Σταθμός Σουφλίου Έβρου
– Αστυνομικός και Συνοριακός Σταθμός Τυχερού Έβρου
– Αστυνομικό Τμήμα Κω
– Αστυνομικό Τμήμα Μυτιλήνης, Λέσβος
Εγκαταστάσεις υπό την εποπτεία της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης:
Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης:
– Φυλάκιο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης Έβρου
Κλειστά κέντρα ελεγχόμενης πρόσβασης:
– Κλειστό Κέντρο Ελεγχόμενης Πρόσβασης Λέσβου
– Κλειστό Κέντρο Ελεγχόμενης Πρόσβασης Κω
– Κλειστό Κέντρο Ελεγχόμενης Πρόσβασης Σάμου
Ιδρύματα υπό την εποπτεία του Λιμενικού Σώματος Ελληνικής Ακτοφυλακής:
– Εγκατάσταση Εκμετάλλευσης Λιμενικού Σώματος Λέσβου, Μυτιλήνη, Λέσβος
Πρόσφυγες και άτυπες αναγκαστικές επιστροφές το 2022
Σημαντικά στοιχεία για τα δικαιώματα των προσφύγων το 2022 καταγράφει η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ) στην έκθεσή της για τις άτυπες αναγκαστικές επιστροφές (pushback).
Στον Μηχανισμό Καταγραφής μετέχουν οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, που δραστηριοποιούνται στο πεδίο προσφέροντας υπηρεσίες σε πολίτες τρίτων χωρών, άπασες με νομική υπόσταση και εκπροσώπηση στην Ελλάδα. Η Αντιπροσωπεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (ΥΑ/ΟΗΕ) στην Ελλάδα παρέχει στον Μηχανισμό Καταγραφής ως συνεργαζόμενος φορέας τεχνική υποστήριξη και τεχνογνωσία σε ζητήματα προσφυγικής προστασίας.
Ο όρος άτυπες αναγκαστικές επιστροφές περιλαμβάνει τόσο τις φερόμενες επαναπροωθήσεις αιτούντων άσυλο και προσφύγων όσο και κάθε άλλη μορφή αναγκαστικής απομάκρυνσης πολιτών τρίτων χωρών από την ελληνική επικράτεια που γίνεται με τρόπο παράτυπο και συνοπτικό, δηλαδή χωρίς να ακολουθούνται οι νόμιμες διαδικασίες για τις απομακρύνσεις πολιτών τρίτων χωρών.
Ο Μηχανισμός Καταγραφής έχει καταγράψει, μεταξύ Φεβρουαρίου 2022 και Δεκεμβρίου 2022, μαρτυρίες για 50 περιστατικά άτυπων αναγκαστικών επιστροφών που, κατά τους ισχυρισμούς των φερόμενων θυμάτων, συνέβησαν από τον Απρίλιο 2020 μέχρι και τον Οκτώβριο 2022. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, το συνολικό πλήθος των φερόμενων θυμάτων σε αυτά τα περιστατικά ανέρχεται κατ’ ελάχιστον σε 2.157 άτομα. Μεταξύ αυτών βρίσκονται 214 γυναίκες και 205 παιδιά, καθώς και 103 άτομα με ιδιαίτερες ανάγκες, όπως άτομα με ιατρικά προβλήματα, άτομα με αναπηρία, υπερήλικες κλπ.
Η πλειοψηφία των φερόμενων θυμάτων είναι από χώρες καταγωγής, από τις οποίες προέρχεται σημαντικό ποσοστό ατόμων που αναγνωρίζονται ως δικαιούχοι διεθνούς προστασίας, σύμφωνα με στοιχεία της περιόδου αναφοράς από εθνικές και ευρωπαϊκές πηγές. Ανάμεσα στα φερόμενα θύματα υπάρχουν πέντε άνθρωποι που είχαν αναγνωριστεί στην Ελλάδα ως πρόσφυγες και πέντε άνθρωποι που είχαν καταγραφεί από τις ελληνικές Αρχές ως αιτούντες/σες άσυλο και το αίτημά τους εκκρεμούσε.
Στις μαρτυρίες τα φερόμενα θύματα περιγράφουν πράξεις που συνδέονται με εξαιρετικά σοβαρές παραβιάσεις της αρχής της μη-επαναπροώθησης και του δικαιώματος στο άσυλο, όπως ορίζονται στη Σύμβαση της Γενεύης του 1951 για το Καθεστώς των Προσφύγων, καθώς και παραβιάσεις της απαγόρευσης της απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης και του δικαιώματος στην προσωπική ελευθερία, όπως ορίζονται στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) και αποτελούν πράξεις που, κατά το ελληνικό Δίκαιο, είναι ποινικά αδικήματα.
Τα φερόμενα θύματα ανέφεραν ότι έχουν υποστεί σωματική βία, λεκτική βία και απειλές για τη ζωή τους και τη σωματική τους ακεραιότητα πολλές φορές με τη χρήση όπλων, σεξουαλική παρενόχληση, εξευτελιστική μεταχείριση, αφαίρεση προσωπικών αντικειμένων και ταυτοποιητικών εγγράφων, άτυπη κράτηση σε χώρους υπό εξευτελιστικές συνθήκες, διαχωρισμό οικογενειών, ενώ αναφέρθηκαν και απώλειες ανθρώπινων ζωών. Στις μαρτυρίες που έχει καταγράψει ο Μηχανισμός Καταγραφής αναφέρεται ότι συμμετείχαν ως δράστες τόσο ένστολοι όσο και άτομα με πολιτικά ρούχα. Σε κάποιες μαρτυρίες αναφέρθηκε ότι κατά το στάδιο της απομάκρυνσης από την ελληνική επικράτεια συμμετείχαν ως δράστες και πολίτες τρίτων χωρών που μιλούσαν τη γλώσσα των φερόμενων θυμάτων.
Με δεδομένα όλα τα προαναφερθέντα η δέσμευση είναι ακυρωμένη.
